Borsalardaki şirketlere yatırım yaparken en çok kullanılan analiz türü hisse senedi temel analizi yatırımcılar için hayati öneme sahip. Yatırımcılar hisse senedi yatırımı yaparken farklı analiz türlerinden yararlanarak kısa ya da uzun vadeli yatırım yaparlar. Temel analiz nedir ? Şirketlerin bütün gelir-gider ve karlılık analizini yapabildiğimiz tabiri caizse şirketin ameliyat masasına yatırılmasına temel analiz denmektedir. Borsada hisse senedi değerlemesi yapılırken en çok tercih edilen yöntemlerden birisi olan temel analiz bana kalırsa yatırım yapılmadan önce mutlaka incelenmesi ve üzerinde durulması gereken bir konudur. Malesef ki ülkemizde hisse senedi temel analizi gerektiği öneme sahip olmayıp birçok trader teknik analiz yöntemleri ile pozisyon açmaktadır. Tercih edilen bu yöntem kesinlikle yanlış diyemeyiz fakat temel analizi yapılmayan şirketin hisse senedi alınıp-satılması bana göre oldukça risklidir.
Temel analizi yukarıda sadece şirket değerlemesi yönüyle inceledik. Biraz daha geniş açıdan bakılacak olursa temel analiz; şirketin faaliyet gösterdiği ülkenin ekonomik ve politik yapısının ortaya koyduğu risk potansiyelini ve ülkenin makro ekonomik verilerini (GSYH, faiz oranları, döviz kurları vs.) incelemektedir. Dünya majör endekslerinde hisse senedi alım-satımında bulunan portföy yöneticileri şirkete yatırım yapmadan önce ülkenin içinde bulunduğu siyasi ve ekonomik riskleri inceler ardından faiz, kredi derecelendirme puanları, enflasyon oranları, GSMH gibi makro büyüklükteki verileri analiz ederler. Bu yaptığı analizler sonucunda olumsuz bir durum söz konusu ise yapacağı yatırım sınırlı düzeyde kalmaktadır.
Hisse senedi temel analizi genelden özele doğru gidilerek yapılmaktadır özetleyecek olursak aşağıdaki gibi adım izleyebilirsiniz.
- Ülkenin siyasi ve politik riskleri analizi
- Ülkenin makro ekonomik verilerinin analizi
- Ekonomi içerisindeki sektör analizi (teksil, inşaat, bankacılık, gıda vs.)
- Şirketin bilanço, gelir tablosu ve nakit akımı tablosu analizi
Hisse senedi bilanço okuma nasıl yapılır ? Borsaya kote olmuş şirkete yatırım yapmaya karar verdikten sonra birtakım mali analiz rasyolarını kullanarak şirketin ekonomik durumunu özetleyebilirsiniz.
Temel Analiz Bilanço Okuma Teknikleri
Şirketlerin mali raporlarını okuyabilmenin ve özetleyebilmenin en iyi yollarından birisi rasyo analizi yapmaktır. Aşağıda en çok kullanılan şirketlerin ekonomik durumlarını net bir şekilde gösteren mali oranları nasıl bulabileceğinizi gösteriyor olacağım.
Cari oran analizi:
Cari oran nedir ? Şirketin kısa sürede paraya çevirebileceği varlıkları ile kısa vadeli borçlarını karşılayabilme kapasitesini ölçer. Şirketi boşverin bakkal dükkanını ele alalım. Bakkalın kasasında bulunan nakit ve banka hesabındaki bir miktar parayla kısa sürede ödemesi gereken borçlarını ödeyebilme gücünü gösterir. Sektöre göre farklılık gösteren cari oranın 1,5 üzerinde olması beklenmekle beraber 2’yi yakalayabiliyorsa yeterli görülmektedir.
Bilanço analizi nasıl yapılır ? Gelelim uygulamaya borsaya kote olmuş x hisse senedinin üç aylık bilançosunu açtınız burada dönen varlıklar / kısa vadeli borçlar yaptınız. Bulduğunuz oran 1,7 diyelim. Her şey tamam mı ? Yatırım yapılabilir diyip hemen hisse senedi almak mı gerekir ? Tabi ki de hayır. Bulmuş olduğunuz oranı sektör ortalamasıyla karşılaştırın ve böylece daha anlamlı sonuçlar elde edin.
Likidite oran analizi:
Likidite oran nedir ? Şirketin elindeki stokların para etmediğini ya da satamadığını düşünün. Bu halde dahi kısa vadeli borçlarını elindeki dönen varlıklarıyla kapatabilme gücü likidite oranı ifade eder. Diğer bir adıyla asit test oranıdır. Likidite oranın güvenilir olması açısından 1 olması beklenir. Bu rakam hiçbir stoğun hesaba katılmadan bütün borçların dönen varlıklarla karşılanabileceğini ifade eder.
Likidite oran 1 in altında çıktığında şirket kötü yönetiliyor ya da ölmüş bitmiş denilebilir mi ? Hayır çünkü ülkenin genel ekonomik durumu ile ilgili büyük bir kriz ortamı yoksa şirket elindeki stokları satarak paraya çevirebilir ve mali durumunu düzeltebilir. Bu açıdan sadece likidite orana bakarak karar vermek yanlış olacaktır.
Alacak devir hızı:
Alacak devir hızı nedir ? Şirketin alacak tahsili konusunda sorun yaşayıp yaşamadığını bizlere en net gösteren göstergelerden birisidir. Alacak devir hızı bizlere tahsilat politikası hakkında önemli bilgiler verir. Alacakların ne kadar likit olduğunu bu göstergeden anlayabilirsiniz. Alacak devir hızının yüksek olması şirketin sattığı ürün ya da hizmetin karşılığını kısa sürede tahsil edebildiğini gösterir.
Alacak devir hızı = Net satışlar / Alacaklar toplamı
Stok devir hızı:
Stokların ne kadar hızlı satılabilir olduğunu gösteren stok devir hızı net satışların stoklara bölünmesiyle bulunur. Stok devir hızının yüksekliği şirketin stoklarını etkin bir şekilde yönettiğini gösterir. Sektör ortalamasının üzerinde görünen şirketler bu açıdan olumlu bir izlenim bırakır.
Borç yükü:
Şirketlerin temel analizini yaparken içerisinde bulunduğu toplam borç yükü oldukça önemlidir. Borçların verimli bir şekilde yönetilebilmesi ve faiz yüküne girmemesi biz yatırımcılar için olumlu değerlendirilir. Toplam borç / toplam aktif oranı bizlere şirketin içerisinde bulunduğu borç yükünü göstermektedir. Borsaya kote olmuş şirketlerin borç yükünün düzenli bir şekilde azalması ya da sektör ortalamasının altında olması beklenir. Yüksek faiz ortamı ve enflasyonun bulunduğu ülkelerde (Türkiye, Arjantin vs.) borç yükü oranlarının yüksek çıkması oldukça olumsuz bir durum olarak değerlendirilir.
Aktif karlılık oranı:
İşletmenin yapmış olduğu yatırımların ne kadar karlı olduğunu bizlere aktif karlılık oranı göstermektedir. Aktif karlılık oranı net karın aktiflere bölünmesiyle bulunmaktadır. Benim borsada teknik analiz yaparken en çok kullandığım rasyoların başında gelen aktif karlılık oranı şirketin finansman sağlama türüne göre yıldan yıla farklılık gösterebilir.
Özsermaye karlılık oranı:
Şirketin öz kaynaklarının ne kadar verimli kullanıldığını ve şirket ortaklarının yatırım karlılığını ölçmektedir. Kısacası hissesine ortak olduğunuz şirket paranızı ne kadar iyi yönetiyor sorusuna cevap veren rasyodur. Net karın özsermayeye bölündükten sonra 100 ile çarpılmasıyla bulunmaktadır. Örnek vermek gerekirse X şirketinin net karı 10.000TL, öz sermayesi ise 100.000 TL dir. 10.000/100.000 * 100 = %10 olmaktadır.
Hisse başı kar (HBK):
Borsada şirketler için en basit temel analiz rasyolarından birisi olan hisse başı kar nedir ? Net karın hisse senedi sayısına bölünmesiyle bulunan HBK, şirketin paranızı kullanarak yaptığı karı ölçmenizi sağlar. Hisse başı kar rakamının büyümesi geçmiş yıllara oranla karlılığın büyüdüğüne işarettir. Birçok yatırımcının kilit nokta olarak baktığı HBK oranı bilanço açıklanma tarihlerinde beklenildiği gibi gelmemesi hissenin fiyatında sert hareketle sebep olabilmektedir.
Fiyat kazanç oranı:
Şirketin borsada dolaşımda olan hisse senedi fiyatının hisse başı kara bölünmesiyle bulunmaktadır. Türkiye’de F/K oranı olarak bilinen fiyat kazanç oranı ingilizcede P/E olarak bilinmektedir. Fiyat kazanç oranı analizi nasıl yapılır ? F/K oranı bizlere şirketin elde edeceği 1 TL kar için ne kadar ödeme yapmak istediğimizi gösterir. Örnek vermek gerekirse hissenin F/K oranı 10 ise şirketin elde edeceği 1 TL kar için bizim 10 TL ödemeyi kabul ettiğimizi göstermektedir. Bu açıdan borsada en çok kullanılan temel analiz göstergelerinden birisi olan F/K oranı sektör ortalamasıyla karşılaştırılması oldukça verimli olur.
Piyasa değeri / Defter değeri:
Borsa temel analiz göstergeleri içinde en çok kullanılan oranlardan biriside PD/DD dir. Şirketin finansal raporlarına kıyasla borsada ne kadar değerlendiğini bizlere göstermektedir. Piyasa değeri burada borsada işlem gören şirketin değerini göstermektedir. Defter değeri ise finansal verilerinin değerini göstermektedir. PD/DD değeri yüksek olan şirketten ziyade küçük olan genelde tercih edilir. Fakat bazı durumlarda PD/DD değeri küçük olan şirketin borsadaki performansı daha iyi olmaktadır. Bu nedenle tek başına PD/DD değeri baz alınarak kullanılmaması gerekmektedir.
Esas faaliyet karı:
Gelir tablosu analizi dediğimizde esas faaliyet karı durumu borsada en çok kullanmış olduğum rasyolardan birisidir. Şirketin karlılığını ölçtüğünüzde her yıl artan kar marjı gözünüze çekici geliyor olabilir. Peki şirket karını yürütmüş olduğu faaliyetlerden mi yapıyor ? Yoksa banka bonoları , hazine tahvilleri ya da sizin gibi başka şirketlere yatırım yaparak mı kar elde ediyor. Faiz ortamının yüksek olduğu ülkelerde kesinlikle kontrol edilmesi gereken esas faaliyet karı şirket karının niteliğini bizlere göstermektedir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta şirket karını faaliyet alanından arttırıyor olmasıdır.
Esas faaliyet karı= Brüt kar – faaliyet giderleri
Esas faaliyet karı ile ilgili yukarıda şirketin faiz ya da farklı türde geliri olup karı buradan sağlayabileceğini düşündük. Bunun aksine net karın negatif fakat esas faaliyet karının pozitif görünen bir şirket olduğunu düşünelim. Bu şirkete olan bakışınız nasıl olurdu ? Şirket bu duruma göre faaliyetlerinden kar ediyor fakat ettiği kar birtakım finansal giderlerden dolayı net karı bozarak negatif gösteriyor. Bu durumda şirketin finansman problemlerinin olduğunu ve buna karşılık yürüttüğü ticari faaliyetlerinin olumlu olduğunu düşünürüz.
Yazımız içerisinde temel analiz ne için kullanılır, hisse senedi temel analizi, rasyo analizi ve temel analiz yöntemiyle hisse senedi değerlemesi gibi konulara elimden geldiğince değinmeye çalıştım. Son olarak borsalarda yatırım yapmadan önce sadece teknik analizle değil öncesinde mutlaka temeli sağlam olan şirketlere yönelmenizi, karlılığı düzenli olmayan ve öz sermayesi negatif olan şirketlere yatırım yapmanın riskli olduğunu unutmamanızı tavsiye ederim.
